Pozitif Bilimden Sosyal Bilime: Psikoloji
Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme konusunu anlamak için önce psikolojinin tarihsel sürecine bakmakta yarar var. Psikolojinin somut olarak felsefeden bağımsızlığını ilan etmesi 19. yüzyılın sonlarına dayanır. Wilhelm Wundt’un psikofizyolojik süreçleri inceleme amaçlı kurduğu ilk psikoloji laboratuvarından sonra bu ayrım gerçekleşmiştir. Psikoloji laboratuvarının amacı insan doğasını sistematik olarak inceleyip deneysel araştırmaların sonuçlarıyla sorulara cevap bulmaktır.
Kısacası, psikolojinin felsefeden ayrılmasının sebebi ölçülebilir ve test edilebilir bir amaç taşımasından kaynaklanır.
Psikolojinin pozitif bir bilim olma yolculuğunu René Descartes’ın ruh-beden kavramının fiziğin ilkeleriyle sentezlenerek açıklanması başlatmış olsa da çok geçmeden bu yolculuk sosyal bilime doğru evrilir. Bunun en temel sebebi zihnin gözlemlenmeye elverişli olmayan kompleks yapısıdır.
Sosyal Bilimde Ölçme ve Değerlendirme: Psikolojik Testler
İnsan doğasına dair cevaplanamayanları bulmak amacıyla Wilhelm Wundt’un kurduğu psikoloji laboratuvarıyla başlayan psikolojinin yolculuğu sosyal bilim olarak da yine sorularına cevap arayarak ilerler.
İnsan doğasının anlaşılması için bireyi tanımak gerekir. Bireyin tanınması için ise bireylerin hangi alanlarda ilgili, yetenekli, başarılı, başarısız, problemli, güçlü, zayıf, değer yargıları, tutumları, hangi ortamda yetiştikleri, bireysel ve sosyal uyum düzenleri vb. pek çok özelliklerini bilmek gerekir. Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme sayesinde toplanan verilerle karar verme, planlama ve düzenlemeler yapılabilir. Bu da hem psikoloji alanına hem de bireyin kendisine yarar sağlar.
Psikolojik Testlerin Amacı Nedir?
Psikolojik testler bireyleri tanıyabilmek için niteliksel farklarını ölçme ihtiyacından doğar. 19. yüzyılın sonlarından günümüze kadar olan süreçte psikolojik testler sıklıkla kullanılmaktadır. Bu testler özellikle eğitim ve psikolojide karşılaşılan problemlerin çözüm ihtiyacı ile günümüze kadar geliştirilmişlerdir.
Psikolojik testlerin tanı koyma, ölçümleme, veri üretme ve yordama gibi katkıları vardır. Testlerin amacı bireylerin niteliklerini ve de bireylerarası niteliksel farklılıklarını ölçmektir. En büyük katkısı ise bireylere ve topluma dair karar sürecinde gereken verileri toplamasıdır. Psikolojik testler sayesinde personel seçimi, danışma ve psikoterapi ve de yasal kararlar hususunda veriler elde edilir.
Psikolojik Testlerin Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?
Psikolojik testlerinin ölçümü kolay, hızlı ve ekonomiktir. Sadece gözleme dayalı testlerle kıyaslandığında nesnel ve güvenilir veriler toplar. Psikolojik testlerden elde edilen veriler sayesinde psikolojik kavramlara hakimiyet artar ve gelecek bilimsel araştırmaların önünü açar. Ayrıca her daim geliştirilebilir olması açısından da büyük avantaj sağlar.
Psikolojik testlerin dezavantajlarına bakıldığında ise testler bireylerin anlık performanslarını ölçer. Uykusuzluk, yoğun stresli bir dönem, performans kaygısı vb. etkenler sebebiyle testin uygulandığı birey normalden farklı bir performans gösterebilir. Ayrıca test uygulayıcısının da çeşitli faktörlerden dolayı testleri hatalı uygulayabilir veya yorumlayabilir olması da bir dezavantajdır. Bu sebeple, test verileri tek başına yeterli değildir. Ayrıca psikolojik testler bireylerin performansına ilişki bilgi verse dahi kesinlik taşımaz. Test sonuçları yorumlanırken ek analiz ve yorumlamaya ihtiyaç duyulur.
Psikolojik Test Türleri
Psikolojik test türleri niteliğine ve amacına göre incelenir. Bunlar “Başarı Testleri”, “Yetenek Testleri”, “Kişilik Testleri”, “İlgi Testleri” ve “Tutum Testleri” olmak üzere beş kategoriden oluşmaktadır.
1. Başarı Testleri
Başarı testleri bireylerin bilgi ve öğrenme düzeyleri ile öğrenme eksikliklerini de ölçen testlerdir. Bilgiyi ölçen testlerdir. Ayrıca ilave olarak yapılması gereken testlerin varlığı da başarı testleri ile saptanır.
Eğitim psikolojisinin öncülerinden Edward L. Thorndike başarı testlerin gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Günümüzde kullanılan çeşitli başarı testleri ve ölçekleri Thorndike tarafından 19. yüzyıl sonu 20.yüzyıl başlarında geliştirilen testlerdir.
Başarı testlerinin kullanım alanlarına bakıldığında en çok sanayi ve kamuda personel seçimi ile giriş sınavlarında kullanılır. Testin içeriği genel olarak kavrama, hatırlama ve problem çözmeye odaklanır. Ayrıca okullarda öğretmenlerin öğrencilerine uyguladığı sınavlarda başarı testi kategorisine girer.
2. Yetenek Testleri
a. Zekâ ve Akademik Yetenek Testleri
Yetenek testleri bir kişinin spesifik bir alandaki yetkinliğini, yatkınlığını, becerisini, güçlü ve zayıf yönlerini ve performans başarını ölçmeye yarayan değerlendirme araçlarıdır.
Psikolojik testlerin tarihçesine bakıldığında ilk güvenilir test Standford-Binet zekâ testidir. 1916 yılında uygulanmaya başlayan bu testte toplam 30 soru bulunmaktaydı ve her bir soruda zorluk derecesi de artmaktaydı. İlk uygulandığı dönemde testin uygulandığı çocuk bir soruyu yanlış cevapladığında test sonlandırılmaktaydı. Yapılan çalışmalar sonucunda her yaş grubundaki çocukların verdiği ortalama cevapların verileri toplandı. Bu sonuçların akabinde ise biyolojik yaş kavramının yanı sıra zekâ yaşı kavramı ortaya çıktı.
Günümüzde uygulanan zekâ testlerine ek olarak, 6-12 yaş grubuna uygulanan WISC-4 ve WISC-R gibi zekâ testleri ile 16 yaş ve üzerine uygulanan WAIS-III sıklıkla uygulanmaktadır.
Son olarak, en sık kullanılan Akademik Yetenek Testi okullara giriş sınavlarıdır.
b. Meslek Yetenek Testleri
Meslek Yetenek Testleri bireylerin bir mesleği öğreniminde veya da bir meslekte başarılı olma olasılığını ölçme ve değerlendirme amaçlı kullanılır. Günümüzde kullanılmakta olan birçok mesleki yetenek testi bulunur.
Bireyin en başarılı olabileceği alana yöneltilebilmesi açısından bu testler oldukça büyük önem taşır. Bireylerin kendine özgü yetenekleri onların potansiyellerini oluşturur. Bu testler vasıtasıyla el becerileri, görme keskinliği, sanata dair yetenek (resim, heykel, müzik vb.), mekanik yetenek, sayısal beceriler vb. gibi yetenekler belirlenir ve buna göre yönlendirmelerin yapılması hedeflenir. Bu test grubu bireylerin neyi iyi değil, neyi en iyi yaptığını bulmaya odaklanır.
3. Kişilik Testleri
Kişilik testleri ile bireylerin hem kişisel hem de sosyal yönüne dair veriler elde edilir. Bunun için derecelendirme ölçekleri, anket ve envanterler kullanılır.
a. Objektif Testler / Nesnel Kişilik Testleri
Objektif kişilik testleri, öznel değerlendirmeden uzak olmasıyla bilinir. Standardize bir puanlama sistemi ve yorumlamasına sahip testlerdir. Bu testler kısa süren ve ekonomik testlerdir. Kâğıt-kalem kişilik testlerinin birçoğunun bu kategoriye girdiği söylenebilir.
En çok kullanılan kâğıt-kalem objektif testi MMPI Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteridir. Bu test 566 sorudan oluşur ve 16 yaş ve üzeri için kullanılır. Testin amacı kişilik bozukluklarını tespit etmektir.
Objektif testlere bir diğer örnek Beck Depresyon Envanteridir. 1961 yılında Aeron Beck tarafından geliştirilen ve daha sonraları çeşitli revizyonlardan geçen bu test 21 sorudan oluşur ve bireylerin depresif duygu durumu ile fiziksel semptomlarını ölçmek için klinisyenler tarafından kullanılır.
b. Projektif Testler / Yansıtmalı Kişilik Testleri
Projektif Testler, açıkça belli olmayan uyarıcılara bireylerin verdiği tepkilerin ölçülmesiyle elde edilen testlerdir. Bireyler kendi kişilik özelliklerini, hayal dünyasını, kendi algılayış biçimini, anlam oluşturma süreçlerini cevaplarına yansıtır. Projektif testler, klinisyen ile testin uygulandığı kişi arasında bir köprü görevi görür.
Projektif Testlerden en bilindik olanı Rorschach Testidir. 20.yüzyılın başlarında geliştirilen Rorschach testi bireylere 10 farklı mürekkep lekesinden oluşan kartları gösterir ve bireylere ne gördüğünü anlatması istenir. Verilen cevaplar öznel olsa dahi testin yorumlanması büyük ölçüde nesneldir. Rorschach testiyle birlikte testin uygulandığı kişilerin nesne ilişkileri, düşünce, algı ve duygu durumları, ego fonksiyonları, temel ihtiyaçları vb. alanlarda bilgi sağlanır.
Bir diğer kullanılan projektif test Tematik Algı Testidir. Yine 20.yüzyılın başlarında geliştirilen bu projektif test 20 farklı resimden oluşur. Bu 20 farklı resmin olduğu kartlar testin uygulandığı bireylere gösterilip yorumlaması istenir. Bu test sayesinde bireylerin savunma mekanizmaları, yoğun duyguları, çatışmaları, otorite figürleriyle ilişkileri gibi kişilik özelliklerini yorumlamaya yarayan testtir.
4. İlgi Testleri
İlgi testleri bireylerin nelere ilgi duyduğunu saptamak amaçlı uygulanırlar. Bireyin kendini tanıyıp hangi alanlara yeteneğinin ve ilgisinin olduğunu öğrenebilmesi amaçlı kullanılır. Genellikle öğrencilerin hangi mesleklere ilgileri olduğunu saptamak veya iş alanında personel seçimi ile işe yerleştirme süreçlerinde kullanılmaktadır.
Örneğin; İlgi testlerinden en çok kullanılan testlerden biri olan Kuder testi kişilerin ilgi alanlarına uygun mesleki tercih yapılmasını kolaylaştırmak amacıyla uygulanan bir psikolojik testtir.
5. Tutum Testleri
Bireylerin belli bir konudaki tutum ve değer yargılarının anlaşılmasında kullanılan testlerdir. Bu testler bireylerin bir konu hakkında hem düşünce hem duygu hem de davranış boyutlarını anlamamızı sağlar. Çocuk Yetiştirme Tutumları, Yeme Tutum Testi, Engellilere Yönelik Çok Boyutlu Tutum Testi örnek olarak verilebilir. Ülkemizde en az kullanılan psikolojik testler tutum testleridir.
Dipnot: Rorschach Testi, Tematik Algı Testi (TAT) ve WISC-4 testi uygulayacısıyım. Detaylar için candanalara@gmail.com e-mail adresimden bana ulaşabilirsiniz!
Klinik Psikolog
Alara Candan Yağcı
#alaracandanyagci #iz #psikolojikdeğerlendirme #projektiftestler #ilgitestleri #tutumtestleri #zekatestleri #wisc4 #rorschachtesti #tematikalgıtesti #başarıtestleri #williamwundt #psikoloji #psikofizyoloji
Kaynakça:
BBT Stanford Binet Zeka Testi. (2022, August 16).Tüzder. https://tuzder.org/bbt/binet/
Tunç, E. (2014, May 26). Bu Psikolojik Testler ve Zekâ. https://www.academia.edu/4657418/Bu_Psikolojik_Testler_ve_Zek%C3%A2
Personality tests – Everything you need to know in 2022 – Psychometric success. (2022, October 6). Psychometric Success - 16 Free Practice Aptitude Tests. https://psychometric-success.com/aptitude-tests/test-types/personality-tests